با توجه به اینکه  این ماهی بسیار حساس است بنابراین شناخت شرایط زیستی ماهی قزل الا بسیار حائز اهمیت است. بنابراین  در این مقاله و مقالات آتی سعی می‌شود توضیحات کاملی راجع به فاکتورهای مهم که شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا را تحت تاثیر قرار می­دهد را بررسی مینماییم.

آب محیط زندگی ماهی مهم ترین مورد  برای بررسی  شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا است و مهم‌ترین عامل در پرورش ماهیان سرد آبی است. ماهی اکسیژن خود را از آب دریافت می‌کند و مواد زائد و دفعی خود مانند آمونیاک، دی‌اکسید کربن، ادرار و مدفوع را   به آب وارد میکند. از دو جنبه مورد برسی قرار می‌دهیم.
کمیت آب
کیفیت آب

آب مهم‌ترین نقش را در تولید ماهی قزل‌آلا به عهده دارد. با سنجش کمیت آب می­توان از شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا آگهی پیدا کرد.  کمیت و کیفیت آب ارتباط بسیار نزدیکی باهم دارند، بطوریکه می‌توان کیفیت و کمیت آب را باهم عوض کرد و به‌جای استفاده از آب زیاد باکیفیت پائین از آب کمتر و باکیفیت مطلوب‌تر استفاده کرد. درجه حرارت ،میزان اکسیژن محلول ...، ph، و .. بر کمیت آب مورداستفاده تأثیرگذار می‌باشد، به‌طوری‌که آب‌هایی با میزان محلول بیشتر، توان تولید بالاتری دارند .هرچقدر که درجه حرارت آب به دمای بهینه رشد قزل الا نزدیک‌تر باشد دوره پرورش نزدیک‌تر شده و توان تولید آب افزایش می‌یابد. بنابراین شاید نتوان یک عدد ثابت را برای توان تولید کلیه آب‌ها در نظر گرفت ولی به‌طورکلی برای احداث مزارع سرد آبی در سیستم‌های باز و آبراهه‌ای به ازای هر 10 لیتر در ثانیه حدود یک‌تن تولید ماهی قزل الا را می‌توان پیش‌بینی کرد.

در پرورش آبزیان عوامل بسیاری از جهت کیفیت آب شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا  را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به‌طورکلی ماهیان سرد آبی حساسیت بیشتری نسبت به ماهیان گرمابی به عوامل کیفی آب‌دارند، مهم‌ترین این عوامل را به شرع است:  درجه حرارت،  میزان اکسیژن محلول، اسید یته یاPh ، شوری ،کدورت، قلیائی‌ات ،سختی، اکسید کربن، ترکیبات نیتروژن دار، سولفید هیدروژن، متان، فلزات سنگین و سموم

درجه حرارت قطعاً یکی از مهم‌ترین عوامل کیفی آب است  که شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا   را تحت تاثیر قرار داده و چنانچه در محدوده مناسب جهت پرورش ماهیان سرد آبی نباشد، نمی‌توان به احداث مزارع پرورشی اقدام کرد، از طرفی ماهی موجودی سرد خونسرد است و شدت متابولیسم و فعالیت‌های زیستی آن به دمای آب بستگی دارد. درجه حرارت 15 درجه سانتی پایه، دمای بهینه رشد برای پرورش قزل‌آلای رنگین‌کمان است. و هرچقدر که دمای آب از حد یادشده کمتر یا بیشتر شود میزان رشد کاهش می‌یابد .درجه حرارت 18-12 درجه سانتی گراد را می‌توان به‌عنوان دامنه تغییرات دمای آب برای رشد اقتصادی قزل الا تعریف کر و بهترین و ایده آل ترین شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا  را بوجود آورد.
در شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا ،  منابع آبی با درجه حرارت‌های کمتر از حد یادشده به احداث مراکز تکثیر اختصاص می‌یابد و درصورتی‌که درجه حرارت منبع آبی از 18 درجه سانتی گراد بیشتر باشد احداث مزرعه قزل‌آلا با خطر بروز تلفات بخصوص در ماه‌های گرم سال روبرو خواهد بود .درجه حرارت 20 درجه سانتی گراد، حداکثر دمای است که ماهی قزل‌آلا می‌تواند بدون تحمل استرس زیادی به تغذیه و رشد خود ادامه دهد. درجه حرارت 22 درجه سانتی گراد حد نهایی تغذیه قزل‌آلا است، زیرا در این شرایط ازیک‌طرف میزان اکسیژن محلول در آب کاهش و از سوی دیگر نیاز اکسیژن ماهی به دلیل افزایش شدت سوخت‌وساز آن افزایش می‌یابد .بنابراین در دماهای بیش از 22 درجه سانتی گراد باید از غذا دهی به ماهی قزل‌آلا خودداری کرد در غیر این صورت بروز تلفات حتمی است .درجه حرارت 4 درجه سانتی گراد نیز حد پائینی قطع تغذیه است. در این شرایط، شدت فعالیت‌های سوخت‌وساز بدن به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و ماهی قزل‌آلا اشتهایی برای خوردن غذا نشان نمی‌دهد. در این شرایط می‌توان در ساعت گرم روزبه ماهی‌ها غذا داد. دمای 25 درجه سانتی گراد حداکثر دمای است که ماهی قزل‌آلا می‌تواند به حیات خود ادامه دهد.

اکسیژن محلول در آب نیز از عوام مهم  در شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا است و نکته  عمده و اساسی  در پرورش ماهیان سرد آبی است، زیرا این ماهیان به اکسیژن محلول بیشتری در مقایسه با ماهیان سرد گرمابی نیاز دارند. میزان نیاز این ماهیان به اکسیژن را می‌توان به‌صورت تجربی و با قرار دادن یک ماهی قزل الا و یک ماهی کپور در داخل یک آکواریوم و شمارش دفعات باز و بسته شدن سرپوش برانشی ماهی قزل‌آلا، بیشتر از ماهی کپور است اکسیژن آب خروجی نیز در حدود 6-5/5  میلی‌گرم در لیتر می‌باشد .به‌طورکلی اکسیژن محلول در آب برای ایجاد شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا که کاملا ایده آل  باشد به عوامل زیر بستگی دارد.

درجه حرارت: میزان اکسیژن محلول در آب با درجه حرارت آب نسبت معکوس دارد، هرچقدر که درجه حرارت آب افزایش یابد، میزان اکسیژن محلول در آب کاهش خواهد یافت.
ارتفاع از سطح دریا: اکسیژن محلول در آب با ارتفاع منطقه از سطح دریا نیز نسبت معکوس دارد،با افزایش ارتفاع از سطح دریا، رقت و فشار هوا کاهش‌یافته و ازآنجایی‌که اکسیژن آب در درجه اول از طریق تبادل با هوا تأمین می‌شود، لذا اکسیژن کمتری از هوا می‌تواند وارد آب‌شده و درنتیجه حلالیت اکسیژن در چنین شرایطی کاهش می‌یابد.
شوری: میزان اکسیژن محلول در آب با شوری و غلظت املاح آب نیز نسبت معکوس دارد و با ازدیاد شوری آب، حلالیت اکسیژن کمتر
می‌شود ولی عامل شوری نسبت به عوامل یادشده قبلی تأثیر کمتری در کاهش اکسیژن محلول در آب دارد.

  pH  مناسب آب یکی از عوامل ایجاد کننده شرایط زیستی ماهی قزل‌آلا  است.  برای پرورش ماهی قزل pH  8-5/6 و حد بحرانی برای این ماهی 6 و بالاتر از 5/8 می‌باشد. محیط‌های اسیدی و بازی اثرات متفاوتی را بر ماهی قزل‌آلا دارند و به‌طورکلی این‌گونه ماهی، به محیط‌های بازی حساس‌تر از محیط‌های اسیدی است. اثر محیط‌های اسیدی ، حل شدن یون فلزات سنگین است .فلزات سنگین مانند آهن در pH   پایین  در آبشش ها رسوب می­کند. از طرفی، فلزات سنگین به دلیل سمی بودن سبب تحریک فیزیکی برانشی می‌شود. اما محیط‌های قلیایی باعث افزایش غلظت آمونیاک در آب می‌شوند. آمونیاک یک ماده سمی و خطرناک است و ماهی قزل‌آلا حساسیت زیادی نسبت به این ماده دارد.
 
نویسنده: سکینه ابراهیمی، کارشناس ارشد شیلات